ریال دیجیتال، که به عنوان ارز دیجیتال بانک مرکزی ایران(CBDC)نیز شناخته می‌شود، یک ارز رسمی دیجیتال است که توسط بانک مرکزی ایران طراحی و معرفی شده است. این نوع ارز، که به عنوان نسخه دیجیتال پول فیات (ریال) شناخته می‌شود، هدف اصلی‌اش تسهیل در پرداخت‌ها، کاهش هزینه‌های نقدی، و بهبود کارایی سیستم مالی کشور است. در این مقاله، ویژگی‌ها، مزایا و چالش‌های احتمالی ریال دیجیتال مورد بررسی قرار می‌گیرد. به این ترتیب صرافی ارز دیجیتال میتواند به عنوان یکی از مهمترین مراکز عرضه و تقاضای این رمز ارز، تبدیل به بانک های آینده شوند.
تعریف ریال دیجیتال
ریال دیجیتال به عنوان یک ارز دیجیتال قانونی، به شکل الکترونیکی صادر و مدیریت می‌شود. برخلاف ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت‌کوین که توسط هیچ نهاد دولتی کنترل نمی‌شوند، ریال دیجیتال تحت نظارت بانک مرکزی ایران قرار دارد. این ارز به عنوان یک ابزار پرداخت جدید و بهینه برای تسویه‌حساب‌های دیجیتال به شمار می‌آید.
بانک مرکزی ایران به‌طور رسمی در سال 1401 از پروژه ریال دیجیتال رونمایی کرد و اعلام کرد که هدف این پروژه، طراحی یک ارز دیجیتال کاملاً قابل اعتماد و کارآمد برای تسهیل مبادلات مالی در کشور است. ریال دیجیتال به‌عنوان ارز دیجیتال ملی در نظر گرفته می‌شود و برخلاف ارزهای دیجیتال رایج، با پشتوانه پول فیات (ریال) بانک مرکزی پشتیبانی می‌شود. توجه داشته باشید که با استفاده و عرضه عمومی ریال دیجیتال، همه اقشار جامعه باید با این موضوع که، ارز دیجیتال چیست؟ کاربرد، مزایا و معایب آن آشنا شوند.
ویژگی‌های ریال دیجیتال
کنترل و نظارت دولت
یکی از مهمترین ویژگی‌های ریال دیجیتال این است که تحت کنترل و نظارت بانک مرکزی قرار دارد. این ویژگی باعث می‌شود که دولت بتواند گردش پول را کنترل کرده و از ایجاد نوسانات غیرقانونی جلوگیری کند. علاوه بر این، با استفاده از ریال دیجیتال، بانک مرکزی امکان نظارت بر تمامی تراکنش‌های مالی و جلوگیری از پول‌شویی و فعالیت‌های غیرقانونی را خواهد داشت.
سرعت و هزینه‌های کمتر
ریال دیجیتال میتواند پرداخت‌ها را در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با هزینه‌های بسیار کمتری نسبت به روش‌های سنتی انجام دهد. این ویژگی به‌ویژه برای انجام معاملات بین‌المللی و همچنین پرداخت‌های خرد بسیار مفید خواهد بود. تراکنش‌ها بدون نیاز به واسطه‌ها (مثل بانک‌ها یا شرکت‌های کارت‌خوان) و به‌صورت مستقیم انجام می‌شود.
امنیت و شفافیت
ریال دیجیتال از تکنولوژی بلاک‌چین یا مشابه آن برای تضمین امنیت تراکنش‌ها بهره می‌برد. این تکنولوژی قابلیت پیگیری و شفافیت تراکنش‌ها را افزایش داده و خطر تقلب یا دستکاری در سیستم‌های مالی را کاهش می‌دهد. بنابراین، ریال دیجیتال میتواند امنیت و اعتماد را در تراکنش‌های مالی داخلی و خارجی تقویت کند.
حفظ حریم خصوصی
با وجود شفافیت، ریال دیجیتال به‌گونه‌ای طراحی شده است که حریم خصوصی کاربران را حفظ کند. در حالی که تراکنش‌ها قابل پیگیری هستند، اما بانک مرکزی و نهادهای دولتی می‌توانند تنها در صورت لزوم به اطلاعات دسترسی داشته باشند، نه به‌طور عمومی.
مزایای ریال دیجیتال
تقویت سیاست‌های پولی
ریال دیجیتال میتواند به بانک مرکزی در اعمال سیاست‌های پولی مانند کنترل تورم و نرخ بهره کمک کند. این ارز دیجیتال به بانک مرکزی این امکان را می‌دهد که به‌طور مؤثرتر بر جریان پول در اقتصاد نظارت کرده و ابزارهای جدیدی برای مقابله با بحران‌های مالی در اختیار داشته باشد.
کاهش وابستگی به ارزهای خارجی
با استفاده از ریال دیجیتال، ایران میتواند تا حدی وابستگی خود به سیستم‌های مالی بین‌المللی و ارزهای خارجی را کاهش دهد. این ارز دیجیتال میتواند به‌عنوان یک ابزار مناسب برای انجام پرداخت‌های بین‌المللی و حتی جلوگیری از تحریم‌های اقتصادی به‌کار رود.
دسترسی آسان‌تر به خدمات مالی
یکی دیگر از مزایای ریال دیجیتال این است که میتواند دسترسی به خدمات مالی را برای اقشار مختلف جامعه، به ویژه در مناطق دورافتاده، فراهم کند. مردم می‌توانند بدون نیاز به داشتن حساب بانکی، از این ارز برای انجام تراکنش‌های روزمره استفاده کنند.
چالش‌ها و مشکلات پیش روی ریال دیجیتال
مشکلات فنی و زیرساختی
یکی از چالش‌های اساسی در پیاده‌سازی ریال دیجیتال، نیاز به زیرساخت‌های فناورانه پیشرفته است. بانک مرکزی باید سیستم‌هایی ایجاد کند که توانایی مدیریت حجم بالای تراکنش‌ها را داشته باشند و از امنیت بالایی برخوردار باشند. همچنین، خطرات هک و نفوذ به سیستم‌های دیجیتال همیشه وجود دارد که نیاز به تدابیر امنیتی بسیار قوی دارد.
گرانی‌های اجتماعی و فرهنگی
مردم ممکن است نسبت به استفاده از ارزهای دیجیتال تردید داشته باشند، به‌ویژه در کشورهایی که فرهنگ استفاده از پول نقد رایج است. آموزش و آگاه‌سازی عمومی در مورد مزایا و امنیت ریال دیجیتال برای افزایش پذیرش این فناوری ضروری است.
اثرات بر بانک‌ها و نظام مالی سنتی
ریال دیجیتال میتواند تأثیرات عمیقی بر نظام بانکی سنتی و مدل‌های تجاری آن بگذارد. با کاهش نیاز به واسطه‌های مالی، بانک‌ها ممکن است با چالش‌هایی در حفظ نقش خود در انتقال پول و اعطای تسهیلات مالی مواجه شوند. البته کشورهای دیگری همچون روسیه، قبلا در این زمینه پیش قدم بوده اند و با عرضه روبل دیجیتال، نخستین گام ها را برای پذیرش بیشتر کریپتوکارنسی ها برداشته اند.
تهدیدات مربوط به حریم خصوصی و داده‌ها
ریال دیجیتال نیازمند ذخیره‌سازی و پردازش داده‌های زیادی است که ممکن است نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی و حفاظت از اطلاعات شخصی را به‌دنبال داشته باشد. نیاز به قوانین و مقررات جامع برای حفاظت از این داده‌ها بسیار حیاتی است.
نتیجه‌گیری
ریال دیجیتال میتواند به‌عنوان یک ابزار کارآمد در بهبود سیستم‌های مالی کشور و افزایش کارایی پرداخت‌ها عمل کند. این ارز دیجیتال به‌ویژه در شرایط اقتصادی فعلی که کشور با چالش‌هایی همچون تحریم‌ها و وابستگی به سیستم‌های مالی جهانی مواجه است، میتواند نقشی کلیدی ایفا کند. با این حال، برای موفقیت این پروژه، لازم است که چالش‌های فنی، اجتماعی و قانونی آن به‌دقت بررسی و حل شود.
